زیبا اشراقی:
سعدی مردمی ترین شاعر ماست
به گزارش هنر شهر زیبا اشراقی در نشست گفتگو درباره رساله دكتری اش با عنوان «زیبایی شناسی تكرار در غزل سعدی»، سعدی را مردمی ترین شاعر زبان فارسی توصیف كرد.
به گزارش هنر شهر به نقل از ایسنا برمبنای خبر رسیده، در این جلسه كه روز دوشنبه (ششم اسفندماه) در خانه شاعران برگزار شد، اسماعیل امینی با اشاره به نگاه های متفاوت نسبت به ادبیات گذشته، اظهار داشت: برخی معتقدند كه ادبیات و اساطیر ما گنج هایی ارزشمندند كه دیگر قابل تكرار نیستند یا میراثی قابل افتخار اما غیرقابل استفاده هستند. این نگاه ها فاقد دیدگاه علمی است و معمولا از افرادی برمی آید كه حرف تازه ای در ادبیات ندارند.
این شاعر و استاد دانشگاه به شیوه نسل اول دانشگاهی اشاره نمود و افزود: كار ارزشمندی كه بزرگان نسل اول دانشگاهی انجام دادند این بود كه دیدگاه اسطوره ای را كنار گذاشتند و نگاهی منتقدانه، علمی و تحلیل گر را نسبت به آثار گذشتگان در پیش گرفتند.
امینی اظهار داشت: نخستین هدف این بود كه نسخه های معتبری كه به كار پژوهش بیاید، داشته باشیم، بدین سبب نسل اول دانشگاهی بخش عمده وقت خودرا در راه تصحیح نسخه های موجود آثار بزرگان ادبیات صرف كرد. تا آن زمان حتی درباره آثار بزرگانی همچون سعدی، حافظ، مولانا و... نسخه تصحیح شده علمی وجود نداشت، البته برخی در نسل جدید دانشگاهی معتقدند كه نسخه شناسی و تهیه نسخ انتقادی از متون كهن كار بیهوده ای بوده است درحالی كه بنیان كارهای پژوهشی، داشتن نسخه های قابل اتكا است.
او با اشاره به رویكرد مقالات علمی- پژوهشی و پایان نامه ها كه بتازگی در دانشگاه ها انجام می شود، اظهار داشت: دست كم دو رویكرد نسبت به متون كهن داریم؛ یكی تطبیق متكلفانه متون كهن با نظریاتی است كه با شتاب ترجمه شده اند، مثلا مثنوی معنوی را با رویكرد نقد روانشناسانه رایج در بین منتقدان فرانسوی تحلیل می كنند در حالیكه بنیان های فكری آنها كاملا با هم متفاوت می باشد. رویكرد دیگر، پژوهش های شتاب زده ادبیات تطبیقی است. بعنوان مثال، مبانی فكری شاهنامه را با مبانی فكری آثار حماسی دیگر كشورها تطبیق می دهند، نتیجه این كار ذكر تعدادی فاكتور موازی و در عین حال بی اهمیت است و حاصل دیگری ندارد.
این پژوهشگر افزود: برخلاف آن چه به نظر می آید، كمتر شاهد نگاه علمی و دقیق نسبت به آثار و بویژه غزلیات سعدی بوده ایم. در غزلیات سعدی، زیبایی هایی وجود دارد كه پیش تر شناخته ایم و بیشتر متكی بر فنون بلاغی ای است كه می شناسیم اما قسمتی از آن كه كاملا ناشناخته است، كاری است كه وی در نحو انجام داده و بگفته شفیعی كدكنی، پژوهش در این زمینه، بسیار گسترده است و باید پژوهشگرانی به صورت موازی آنرا انجام دهند. زیبایی های نحوی در آثار سعدی بسیار پنهان است و یافتن و تحلیل كردن آن خیلی مشكل است كه این بخش اصلی هنروری سعدی است.
او با تاكید بر این كه بنیان تمام زیبایی های بیرونی شعر بر تكرار است، اظهار داشت: تصورمان از تكرار امكان دارد در ابتدا بسیار ساده باشد، مثل تكرار واحدهای زبانی اما ردیف، قافیه، وزن و تمام آن چه بعنوان بدایع لفظی می شناسیم، حاصل تكرار است. همین طور بخش عمده ای از بدایع معنوی باز در نتیجه تكرار است یعنی تكرار مفاهیم، معانی و مجموعه كلماتی كه به دلایلی غیر از دلیلهای دستوری به هم مرتبط هستند. بخش دیگر، تكرار ساخت های نحوی است كه در آن امكانات زبانی مختلف ایجاد می شود و شاید اگر بگوییم بخش عمده آن چه به شعر نظام شعری و زیبایی می دهد، مبتنی بر تكرار است، اغراق نیست.
این استاد دانشگاه در انتهای سخنان خود اظهار داشت: این كه خانم دكتر اشراقی سوژه زیبایی شناسی تكرار در شعر سعدی را انجام داده اند، در واقع ابتدای راه چنین پژوهش هایی است. كل تاریخ شعر از گذشته تا امروز را می توان با نگاه مطالعه و بر طبق رویكرد آشكار و پنهان تر انگاره های زیبایی تكرار تدوین كرد. این بررسی می تواند برای منتقدان و شاعران بسیار جاذبه داشته باشد و در عین حال مفید هم باشد برای اینكه بوسیله آن می توان شعرهای خوب را برای مخاطبان معمولی تحلیل كرد و مهم تر این كه شعرهای تقلبی و برساخته و مجعول راحت تر شناخته می شوند.
در ادامه، زیبا اشراقی در سخنانی با تشكر از تقی پورنامداریان بعنوان استاد راهنما و همراهی محمدرضا شفیعی كدكنی، از استادان دیگری كه در نوشتن پایان نامه او را یاری كرده اند تقدیر و بخش هایی از رساله «زیبایی شناسی تكرار در غزل سعدی» را خواند: سعدی، شاعر بی رقیب شعر فارسی در غزل عاشقانه و زبان سهل و ممتنع است. زبان روان و موسیقی نرم كلام وی در كنار ارزش های اخلاقی رایج و احساسات عاشقانه متناسب با ذوق و اعتقادات مشترك و به سرعت قابل درك، سعدی را به مردمی ترین شاعر همه ادوار شعر فارسی از نظر گستردگی مخاطبان بدل كرده است. درباره سعدی و شعر او تابحال بسیار سخن گفته شده است، اما اغلب به مضامین آثار و جوانب دانش شاعر در اخلاق و عرفان و لغت و ادب عربی و فارسی و... پرداخته اند و از منظر فرم، كمتر در باب شعر او پژوهش شده است. البته سخن گفتن از سبك سعدی و بررسی ابعاد هنر او باز كاری «سهل و ممتنع» است. از سویی، ساختارهای نحوی شعر او، بیشترین نزدیكی را با جمله های معیار و هنجار زبان فارسی دارند و از طرف دیگر، تمام برجسته سازی ها و هنجارگریزی های شعری او، در همین بافت و ساخت طبیعی و سهل و ساده اتفاق می افتد.
او اضافه كرد: سعدی غالبا با زبان ساده و طبیعی و «عاری از استعاره» و با حداقل جابه جایی در اركان جمله های خبری و انشایی سخن می گوید. تكرار همواره دلپذیر نیست و به تعبیر دكتر شفیعی كدكنی، «تكرار از دیدگاه روانشناسی، مهم ترین عامل القای فكر است. اما از دیدگاه ادبی و مسائل ساخت و صورت، زشت است». اعجاز سعدی در همین است كه از عامل روانشناسی تكرار بیشترین بهره را می برد ولی نقطه ضعف تكرار را كه مربوط به ساخت و صورت شعر است، پنهان می كند. تولید زیبایی از طرق مختلف در شعر ایجاد می شود اما وقتی یكی از این راه های تولید زیبایی در نتیجه تكرار عادی می شود و توان لذت بخشی خودرا از دست می دهد، به وسیله شاعران بزرگ تغییر می كند و به قول فرمالیست ها سبك ها و شیوه های تازه بیان برای این ایجاد نمی شوند كه معانی و تصویرهای جدید را بیان كنند بلكه برای این می آیند تا حس زیبایی شناختی ما را كه در نتیجه عادت خنثی شده است، با روشی تازه، دوباره حساس كنند. شگفتی حاصل از تحقق امر خلاف عادت، سبب حساس شدن حس زیبایی شناسی مخاطب و لذت بردن او از شعر می شود. طبیعی است كه ایجاد این امر خلاف عادت، طرز و شیوه اش تا حد زیادی مرهون مخاطبانی است كه شاعر برای خود فرض می كند و توانایی شاعر در تحقق این امر خلاف عادت، در ارتباط با سطح درك مخاطبان خود است. سعدی مخاطبان خودرا در گستره وسیع عوام و خواص جست وجو می كند و از این جهت از نظر لذت بخشی به مخاطبان، می توان او را مردمی ترین شاعر زبان فارسی دانست برای اینكه از شعر او مخاطبان خاص و عام لذت می برند.
اشراقی همین طور با اشاره به تكرارهای سعدی در سطح تك واژی، بیان كرد: این تكرارهای سعدی در سطح تك واژی، واژگانی از پنج گروه عمده تشكیل شده است: «گروه اسم، صفت، قید»، «گروه ضمایر شخصی و ضمایر مبهم، اشاره و پرسش»، «گروه فعلی (بن ماضی، بن مضارع، فعل كمكی/ همكرد، فعل تام، مركب و...)»، «گروه حروف (ربط، نشانه مفعول، اضافه) و ادات تشبیه (مانند چو/ چون)»، «وندهای تصریفی و اشتقاقی فعلی (پیشوندهای می، ب، ن/ نه، ب و پسوندهای شناسه و شخص: َم، ِی، َد، ایم، اید، اند و پیشوندهای سر، در، بر در ساخت فعل های پیشوندی) و باز وندهای تصریفی و اشتقاقی اسمی (پیشوندها و پسوندهای اسم ساز و صف ساز، علامت جمع و نكره و نون مصدری و كسره اضافه)». ناگفته پیداست كه این دسته بندی را با عنایت به تفاوت های جزئی تر یا برای به دست دادن نتایجی متفاوت، می توان تغییر داد و به تعداد بیشتری گسترش یا از زاویه ای دیگر به اقسام كمتری تقلیل داد».
این نشست با حضور مهین زورقی، بهروز یاسمی، فاطمه راكعی، رسول مرادی، مهدی علمی، مصطفی سلیمی (شهردار منطقه ۳)، ساعد باقری، غزل تاجبخش، حمید عجمی، بیوك ملكی و شاعران و اهالی ادبیات و با اجرای سهیل محمودی انجام شد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب