مروری بر برجسته ترین آثار نمایشی لطمه شناسانه درباره ی فضای مجازی به بهانه اکران گوزن های اتوبان
به گزارش هنر شهر، گوزن های اتوبان با وجود انتخاب سوژه ای به روز در رابطه با تأثیرات مخرب اینفلوئنسری و شهرت مجازی، به سبب ضعف های فیلم نامه ای، فقدان عمق تحلیلی است.
در عصر دیجیتال که رسانه های اجتماعی و فضای مجازی به بخش جدایی ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل گشته اند، مدیوم سینما بارها کوشیده است تا تأثیرات عمیق و چندوجهی این پدیده را بر روابط انسانی، هویت فردی و چارچوب های اجتماعی به تصویر بکشد. در عین حال، خیلی از آثار سینمایی در این عرصه، همچون فیلم ایرانی «گوزن های اتوبان» به کارگردانی ابوالفضل صفاری، در بازنمایی پیچیدگی های فضای مجازی و نقد فرهنگ دیجیتال ناکام مانده اند.
این فیلم، با وجود انتخاب سوژه ای به روز در رابطه با تأثیرات مخرب اینفلوئنسری و شهرت مجازی، به علت ضعف های فیلم نامه ای، روایت گسسته و فقدان عمق تحلیلی، نه تنها نمی تواند چالش های این فضا را به گونه ای اثرگذار کاوش کند، بلکه به اثری شعاری و ناکارآمد بدل می شود که مخاطب را در سردرگمی رها می کند. این ناکامی، فرصتی است برای تأمل در آثار موفق تری که توانسته اند با ظرافت و عمق، به مسایل فضای مجازی و تأثیرات آن بر جامعه بپردازند.
در این نوشتار، در وهله نخست نگاهی به «گوزن های اتوبان» بعنوان نمونه ای از ناکامی در این زمینه می پردازیم که اکران آن بتازگی شروع شده و در جذب مخاطب موفق نبوده است. سپس به معرفی و بررسی ۸ فیلم و سریال برجسته جهانی می پردازیم که با رویکرد های متنوع و هوشمندانه، از تأثیرات رسانه های اجتماعی گرفته تا تاریکی های فرهنگ دیجیتال را به تصویر کشیده و توانسته اند دراین خصوص استانداردهایی ماندگار خلق کنند.
گوزن های اتوبان؛ چه طور فرصت نقد فرهنگ دیجیتال را هدر دهیم؟!
فیلم «گوزن های اتوبان» به کارگردانی ابوالفضل صفاری، با انتخاب سوژه ای به روز و ظاهراً انتقادی، در نظر دارد تأثیرات مخرب فرهنگ اینفلوئنسری و فضای مجازی بر روابط انسانی و ساختار اجتماعی ایران معاصر را به چالش بکشد اما به نظر نمی رسد دراین خصوص چندان موفق باشد. داستان حول محور عابس، پیک موتوری یک فست فودفروشی می چرخد که به صورت اتفاقی در تعقیب و گریزی با یک اینفلوئنسر اینستاگرامی درگیر می شود.
ویدئوی این درگیری به سرعت در فضای مجازی وایرال شده و عابس را به شهرتی ناخواسته می رساند. در این بین رامین، کارگردانی که محتوای صفحات اینفلوئنسرها را تولید می کند، به عابس و همسرش صبا پیشنهاد همکاری برای تولید محتوا می دهد.
این پیشنهاد، زندگی روزمره و ساده این زوج را به سمت تجربه ای پرزرق وبرق از شهرت و ثروت سوق می دهد اما بتدریج این تحول به تلاطم، سردی و فروپاشی پیوندهای عاطفی شان منجر می شود. فیلم با یک پایان بندی مبهم، ناتمام و فاقد وضوح دراماتیک تمام می شود که نه تنها گره های روایی را باز نمی کند، بلکه مخاطب را در خلأ معنایی رها می سازد.
ایده محوری فیلم، یعنی نقد تأثیرات افسارگسیخته رسانه های اجتماعی بر روابط انسانی، تضاد طبقاتی و بحران های نسلی، پتانسیلی قابل توجه برای خلق اثری تاثیر گذار داشت اما «گوزن های اتوبان» در تبدیل این ایده به روایتی منسجم و عمیق به کلی ناکام است. فیلم نامه، فاقد عمق تحلیلی ضروری جهت کاوش در پیچیدگی های روان شـــــــناختی و جامعه شناختی سوژه است و به جای ارایه دیدگاهی نوآورانه، به تکرار کلیشه های آشنایی چون تضاد فقر و ثروت یا نمایش اغراق آمیز سبک زندگی اینفلوئنسرها اکتفا می کند.
ایده محوری فیلم، یعنی نقد تأثیرات افسارگسیخته رسانه های اجتماعی بر روابط انسانی، تضاد طبقاتی و بحران های نسلی، پتانسیلی قابل توجه برای خلق اثری تاثیر گذار داشت اما «گوزن های اتوبان» در تبدیل این ایده به روایتی منسجم و عمیق به کلی ناکام است. فیلم نامه، فاقد عمق تحلیلی ضروری جهت کاوش در پیچیدگی های روان شـــــــناختی و جامعه شناختی سوژه است و به جای ارایه دیدگاهی نوآورانه، به تکرار کلیشه های آشنایی چون تضاد فقر و ثروت یا نمایش اغراق آمیز سبک زندگی اینفلوئنسرها اکتفا می کند.
شخصیت ها در حد تیپ های یک بعدی باقی می مانند: عابس بعنوان کارگری گرفتار در چرخه روزمرگی، صبا بعنوان همسری وسوسه شده توسط شهرت و رامین بعنوان نمادی از فرصت طلبی در زیست بوم دیجیتال، هیچ کدام از سطح به عمق نمی رسند و فاقد پیچیدگی ضروری جهت ایجاد همذات پنداری یا تأمل اندیشی در مخاطب هستند.
این فقدان عمق در شخصیت پردازی، همراه با فقر دراماتیک فیلم نامه، مانع آن می شود که تحولات زندگی عابس و صبا، از شوق اولیه شهرت تا فروپاشی رابطه شان، باورپذیر یا تاثیر گذار جلوه کند. روایت فیلم در لحظات ابتدایی با ریتمی پویا و تصاویری چشم نواز، نوید اثری جذاب می دهد اما این پویایی به سرعت در پراکندگی روایی و فقدان منطق دراماتیک فرومی پاشد. سکانس های تعقیب و گریز، که قرار بود موتور محرک داستان باشند، به علت نبود پیوستگی و انگیزه های دراماتیک متقن، به لحظاتی تصنعی و فاقد کارکرد بدل می شوند.
فیلم در به تصویر کشیدن تأثیرات مخرب فضای مجازی، به جای کندوکاو در ریشه های اجتماعی و روان شناختی معضلاتی چون اعتیاد به شهرت یا تخریب روابط انسانی، به نمایش های کاریکاتوری و اغراق آمیز از اینفلوئنسرها و فرهنگ دیجیتال بسنده می کند. این رویکرد سطحی که فاقد هرگونه تحلیل ساختاریافته است، فیلم را از ارایه دیدگاهی عمیق در رابطه با تأثیرات رسانه های اجتماعی بر جامعه ایرانی محروم می سازد. بعنوان مثال، تلاش فیلم برای اشاره به تضاد طبقاتی یا بحران های نسلی، به علت فقدان پیکربندی دراماتیک مناسب، به شعارهایی کلیشه ای و فاقد اثرگذاری تقلیل می یابد.
پایان بندی فیلم که مبهم و ناتمام است، نه تنها گره های روایی را حل نمی کند، بلکه به علت نبود زیرساخت های روایی لازم، به تجربه ای ناکام و خنثی بدل می شود. این پایان بندی که فاقد هرگونه وضوح دراماتیک یا پیوستگی مفهومی است، مخاطب را با پرسش هایی بی پاسخ و حس ناکامی عمیق رها می کند.
از منظر کارگردانی، صفاری در خلق برخی لحظات بصری موفق عمل کرده اما این جذابیت های بصری در غیاب روایتی منسجم و محتوایی غنی، به پوسته ای تهی بدل می شوند.
استفاده از نمادهایی چون «اتوبان» برای تصمیم های شتاب زده و «گوزن ها» برای انسان های بی پناه در زیست بوم دیجیتال، که ظاهراً قرار بود لایه ای استعاری به فیلم بیفزاید، به علت فقدان پشتوانه دراماتیک، به عناصری تزئینی و شعاری کاهش پیدا کرده است. افزون بر این، انتخاب های ناسازگار مانند استفاده از لوکیشن های غیرضروری یا نمایش های تبلیغاتی (مانند تاکید بیش از اندازه بر برندهای فست فود) به حس غیرواقعی بودن اثر دامن زده و تمرکز مخاطب را از مضمون اصلی منحرف می کند.
در مجموع، «گوزن های اتوبان» با وجود بهره مندی از سوژه ای به روز و پتانسیلی برای نقد فرهنگ دیجیتال و تأثیرات آن بر جامعه ایرانی، به علت فیلم نامه ای ناپخته، روایتی سرگردان و ناتوانی در تعمیق مضامین، نه تنها در بازنمایی چالش های پیچیده فضای مجازی ناکام می ماند، بلکه به اثری تبدیل می شود که بیشتر از آنکه تأمل برانگیز یا روشنگرانه باشد، مخاطب را با حس سردرگمی و ناکامی تنها می گذارد. این فیلم، فرصتی از دست رفته در سینمای اجتماعی ایران است که ایده ای جذاب را در چنبره ضعف های ساختاری و فقر محتوایی هدر می دهد.
Black Mirror (۲۰۱۱)
سریال آنتولوژی «آینه سیاه»، ساخته چارلی بروکر، یکی از پیشگام ترین آثار در نقد فناوری و فضای مجازی است که هر اپیزود آن با داستانی مستقل، جنبه ای از تأثیرات تاریک فناوری های دیجیتال را کاوش می کند. اپیزودهایی مانند «Nosedive» (با بازی برایس دالاس هاوارد) بطور دقیق تر به فرهنگ امتیازدهی در رسانه های اجتماعی و فشار برای تأیید اجتماعی می پردازند،
در حالی که اپیزودهایی مانند «Hated in the Nation» (با بازی کلی مک دونالد) به تأثیرات منفی هشتگ ها و حملات آنلاین پرداخته اند. این سریال با استفاده از بازیگرانی چون دنیل کالویا، جون هام و مایلی سایرس و کارگردانی اپیزودهای متنوع توسط کارگردانان برجسته، توانسته است روایت هایی دیستوپیایی و با این وجود واقع گرایانه خلق کند. «آینه سیاه» با تحلیل های جامعه شنــــــاختی و روان شناختی عمیق، نشان داده است که چه طور رسانه های اجتماعی می توانند به ابزارهایی برای کنترل، انزوای اجتماعی و حتی خشونت تبدیل شوند. این سریال چندین جایزه امی، همچون بهترین فیلم تلویزیونی و بهترین فیلم نامه، دریافت کرده و به علت نوآوری در روایت و نقد فناوری، مورد تحسین گسترده قرار گرفته است. موفقیت «آینه سیاه» در ترکیب داستان گویی خلاقانه با هشدارهایی در رابطه با آینده دیجیتال، آنرا به یکی از تأثیرگذارترین آثار در این زمینه مبدل کرده است.
The Social Network (۲۰۱۰)
فیلم «شبکه اجتماعی» به کارگردانی دیوید فینچر و با فیلم نامه ای درخشان از آرون سورکین، یکی از برجسته ترین آثار سینمایی در رابطه با ظهور رسانه های اجتماعی و تأثیرات عمیق آن بر روابط انسانی، اخلاقیات و چارچوب های اجتماعی است. این فیلم داستان مارک زاکربرگ (جسی آیزنبرگ) و تأسیس فیسبوک را روایت می کند اما فراتر از یک بیوگرافی ساده، به کاوش در تاریکی های جاه طلبی، خیانت و نتایج فرهنگی رسانه های اجتماعی می پردازد.
بازیگرانی چون اندرو گارفیلد (در نقش ادواردو ساورین) و جاستین تیمبرلیک (در نقش شان پارکر) با اجراهای قدرتمند، به عمق دراماتیک فیلم می افزایند. «شبکه اجتماعی» با دیالوگ های تیز و ریتمی سریع، نشان داده است که چه طور فیسبوک، بعنوان یک پلت فرم ارتباطی، نه تنها روابط شخصی را باز تعریف کرد، بلکه به ابزاری برای رقابت، حسادت و قدرت طلبی تبدیل شد.
فیلم با محوریت تناقضات اخلاقی، مانند سوءاستفاده از داده ها و شکستن حریم خصوصی، تصویری چندلایه از تأثیرات فضای مجازی ارائه می کند. این اثر در سال ۲۰۱۱ برنده ۳ جایزه اسکار (بهترین فیلم نامه اقتباسی، بهترین تدوین و بهترین موسیقی متن) شد و در ۸ رشته دیگر نامزد بود. همینطور جوایز گوناگونی از گلدن گلوب، بفتا و جشنواره های دیگر دریافت کرد و بعنوان یکی از بهترین فیلم های دهه ۲۰۱۰ شناخته می شود. «شبکه اجتماعی» با ترکیب کارگردانی استادانه، فیلم نامه ای هوشمندانه و مضمونی عمیق، استانداردی برای نقد فرهنگ دیجیتال در سینما ارایه کرده است.
The Circle (۲۰۱۷)
فیلم «دایره»، به کارگردانی جیمز پونسولت و اقتباس از رمان دیو اگرز، داستان کارمندی جوان (اما واتسون) را روایت می کند که در یک شرکت فناوری خیالی به نام «دایره» مشغول به کار می شود.
این شرکت با شعار شفافیت و ارتباط جهانی، به نظارت و کنترل زندگی افراد نفوذ می کند. تام هنکس در نقش مدیر کاریزماتیک شرکت و جان بویگا در نقش یک کارمند معترض، به فیلم عمق می بخشند. «دایره» با محوریت موضوع هایی چون از میان رفتن حریم خصوصی، فرهنگ نظارت دیجیتال و تأثیرات رسانه های اجتماعی بر هویت فردی، پرسش های اخلاقی مهمی را مطرح می کند. بااینکه فیلم در اجرا به اندازه رمان عمیق نیست و برخی منتقدان آنرا به ساده سازی انتقادات متهم کرده اند اما تصاویر بصری جذاب و مضمون جسورانه اش، آنرا به اثری قابل تأمل مبدل کرده است.
این فیلم در جشنواره های مختلف مانند جشنواره فیلم تریبکا نمایش داده شد اما موفقیت تجاری یا جایزه قابل توجهی کسب نکرد. در عین حال، «دایره» به علت طرح موضوع هایی مانند داده کاوی و سلطه شرکت های فناوری، همچنان در بحث های در ارتباط با فضای مجازی مورد توجه است.
Eighth Grade (۲۰۱۸)
فیلم «کلاس هشتم» ساخته بو برنهام، داستان کایلا (السی فیشر)، یک دختر نوجوان را روایت می کند که در آخرین هفته کلاس هشتم، در کوشش برای یافتن هویت خود در دنیایی تحت سلطه رسانه های اجتماعی است. این فیلم با ظرافتی کم نظیر، فشارهای ناشی از اینستاگرام و یوتیوب بر نسل جوان را به تصویر می کشد و نشان داده است که چه طور این پلت فرم ها می توانند به احساس ناامنی، اضطراب و مقایسه اجتماعی دامن بزنند.
جاش همیلتون در نقش پدر کایلا، نقشی مکمل اما تاثیر گذار ارائه می کند. «کلاس هشتم» با روایتی صمیمی، کارگردانی حساس و فیلمبرداری واقعی، موفق می شود تأثیرات عاطفی و روان شناختی فضای مجازی را به گونه ای ملموس بازنمایی کند.
این فیلم در جشنواره ساندنس ۲۰۱۸ مورد تحسین قرار گرفت و جوایزی مانند جایزه بهترین کارگردانی اول از انجمن کارگردانان آمریکا و جایزه بهترین فیلم از انجمن منتقدان فیلم بوستون را دریافت کرد. موفقیت «کلاس هشتم» در به تصویر کشیدن تجربه زیسته نسل دیجیتال، آنرا به یکی از آثار برجسته در این زمینه مبدل کرده است.
Searching (۲۰۱۸)
فیلم «جست وجو» به کارگردانی آنیش چاگانتی، یک تریلر نوآورانه است که داستان آن کاملا بوسیله صفحه نمایش های دیجیتال (مانند لپ تاپ و گوشی) روایت می شود. جان چو در نقش پدری بازی می کند که به دنبال دختر گمشده اش (میشل لا) می گردد و بوسیله رسانه های اجتماعی و ردپاهای دیجیتال، او سرنخ هایی پیدا می کند. این فیلم نشان داده است چه طور فضای مجازی می تواند هم ابزاری برای کشف حقیقت باشد و هم فضایی برای فریب و پنهان کاری.
«جست وجو» با سبک بصری منحصربه فرد و روایتی پرتعلیق، به تأثیرات دوگانه رسانه های اجتماعی می پردازد. این فیلم در جشنواره ساندنس ۲۰۱۸ جایزه تماشاگران را برد و به علت نوآوری در فرم و داستان گویی، مورد تحسین قرار گرفت. موفقیت تجاری و انتقادی «جست وجو» نشان دهنده توانایی سینما در استفاده از فرم های جدید برای نقد فناوری است.
Ingrid Goes West (۲۰۱۷)
فیلم «اینگرید به غرب می رود» ساخته مت اسپایسر، داستان اینگرید (اوبری پلازا) را روایت می کند که به علت وسواس با یک اینفلوئنسر اینستاگرامی (الیزابت اولسن)، زندگی خویش را به آشوب می کشد. این کمدی سیاه با طنزی گزنده به اعتیاد به شبکه های اجتماعی، تمنای تأیید اجتماعی و پوچی پشت زندگی های ظاهراً کامل اینفلوئنسرها می پردازد.
فیلم با روایتی روان و نقدی تیز، موفق می شود تاریکی های فرهنگ دیجیتال را به گونه ای سرگرم کننده و تأمل برانگیز نشان دهد. «اینگرید به غرب می رود» در جشنواره ساندنس ۲۰۱۷ جایزه بهترین فیلم نامه را دریافت کرد و مورد تحسین منتقدان قرار گرفت. این فیلم با ترکیب طنز و تراژدی، یکی از بهترین نمونه های نقد فرهنگ اینفلوئنسری است.
The Truman Show (۱۹۹۸)
فیلم «نمایش ترومن» به کارگردانی پیتر ویر، با بازی جیم کری در نقش ترومن بربنک، بااینکه قبل از ظهور رسانه های اجتماعی مدرن ساخته شد اما به گونه ای پیشگویانه به فرهنگ نظارت و نمایش زندگی در مقابل مخاطبان پرداخت. لورا لینی و اد هریس در نقش های مکمل، به عمق دراماتیک فیلم می افزایند. داستان ترومن، که زندگی اش بصورت ناخواسته در یک برنامه تلویزیونی پخش می شود، به مسایل امروزی مانند از دست رفتن حریم خصوصی در فضای مجازی اشاره دارد.
این فیلم با عمق فلسفی و روایت قدرتمند، یکی از اولین آثاری است که به نقد فرهنگ دیده شدن پرداخته است. «نمایش ترومن» نامزد ۳ جایزه اسکار (بهترین کارگردانی، بهترین فیلم نامه و بهترین بازیگر مکمل) شد و جوایز گوناگونی از گلدن گلوب و بفتا دریافت کرد. تأثیر ماندگار این فیلم در بحث های در ارتباط با فضای مجازی، آنرا به اثری کلاسیک مبدل کرده است.
Don’t Look Up (۲۰۲۱)
فیلم «به بالا نگاه نکن»، به کارگردانی آدام مک کی، با بازی لئوناردو دی کاپریو، جنیفر لارنس و مریل استریپ، بااینکه در ظاهر در رابطه با یک فاجعه زیست محیطی است اما نقدی تند و تیز بر فرهنگ شبکه های اجتماعی و تأثیر آن بر مدیریت بحران ارائه می کند. این فیلم نشان داده است که چه طور رسانه های اجتماعی با پراکندن اطلاعات نادرست و اولویت دادن به سرگرمی بر حقیقت، به بی عملی و سردرگمی اجتماعی دامن می زنند.
با طنزی گزنده و بازیگرانی چون جونا هیل و تیموتی شالامی، «به بالا نگاه نکن» به یکی از آثار برجسته در نقد تأثیرات منفی فضای مجازی تبدیل شد. این فیلم نامزد ۴ جایزه اسکار، همچون بهترین فیلم و بهترین فیلم نامه شد و در جشنواره های مختلف مورد توجه قرار گرفت. موفقیت این فیلم در ترکیب طنز و نقد اجتماعی، آنرا به اثری تاثیر گذار در این زمینه مبدل کرده است.
به طور خلاصه، این ناکامی، فرصتی است برای تأمل در آثار موفق تری که توانسته اند با ظرافت و عمق، به مسائل فضای مجازی و تأثیرات آن بر جامعه بپردازند.
در این نوشتار، در وهله نخست نگاهی به گوزن های اتوبان به عنوان نمونه ای از ناکامی دراین خصوص می پردازیم که اکران آن بتازگی شروع شده و در جذب مخاطب موفق نبوده است. در این میان رامین، کارگردانی که محتوای صفحات اینفلوئنسرها را تولید می کند، به عابس و همسرش صبا پیشنهاد همکاری برای تولید محتوا می دهد.
این پیشنهاد، زندگی روزمره و ساده این زوج را بسمت تجربه ای پرزرق وبرق از شهرت و ثروت سوق می دهد اما به تدریج این تحول به تلاطم، سردی و فروپاشی پیوندهای عاطفی شان منجر می شود.
شخصیت ها در حد تیپ های یک بعدی باقی می مانند: عابس به عنوان کارگری گرفتار در چرخه روزمرگی، صبا به عنوان همسری وسوسه شده توسط شهرت و رامین به عنوان نمادی از فرصت طلبی در زیست بوم دیجیتال، هیچ کدام از سطح به عمق نمی رسند و فاقد پیچیدگی ضروری جهت ایجاد همذات پنداری یا تأمل اندیشی در مخاطب هستند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب